'Breiende vrouw', 1924
Olieverf op doek, 60 x 60 cm
Gesigneerd: l.b. 'van herwijnen 24'
Jan van Herwijnen (1889-1965)
Door zijn ontroerende, levensgrote portrettekeningen van krankzinnigen uit de
Utrechtse Willem Arntz Stichting is Jan van Herwijnen bekend geworden.
Zelf was hij hier opgenomen, toen hij in 1918 in een ernstige psychotische
toestand raakte. Na zijn ontslag ging hij nog negen maanden terug om patiënten
te tekenen. "Ik werkte als een razende - met een uur moest zo'n tekening er op
staan – en dan kon je me wel uitwringen", zo lezen we in het boekje
'De krankzinnigen-tekeningen' uit 1987. Daarin staat dat de 'empathische
kunstenaar in zijn werk heeft neergelegd wat hij in zichzelf had ontdekt (...)
en in anderen duidelijk herkende: angst en verbijstering, wanhoop, vervreemding
van de realiteit, onmacht’.
Onbedoeld heeft de schilder zo een tijdsbeeld van chronisch psychiatrische
patiënten rond 1920 vastgelegd. Gelukkig is er veel veranderd in de geestelijke
gezondheidszorg, door actieve therapeutische benaderingen met psycho-
farmaceutische ondersteuning. De krankzinnigentekeningen zijn verschillende
keren geëxposeerd, het laatst in 2005 in het MMK in Arnhem.
In de monografie 'Jan van Herwijnen, schilder uit zelfbehoud' uit 2008 staat dat
er bij de Herwijnens thuis sprake was van armoede, honger, vernedering en
drankmisbruik. De schilder: "Je denkt toch niet dat iemand er uit esthetische
overwegingen toe komt om krankzinnigen te gaan tekenen (...). Nee, als je zo
iets doet, dan heb je wel het een en ander meegemaakt, dan is er van binnen iets
in je gebeurd (...). Van mijn elfde tot mijn 22e ben ik door de gehaktmolen van
de maatschappij gedraaid."
Jan van Herwijnen wordt in Delft geboren, maar groeit in Amsterdam op in een
kinderrijk gezin. Hij is gevoelig, tekent graag en zijn onderwijzer geeft hem
daarom speciale tekenopdrachten. Vanaf zijn 12e jaar heeft hij allerlei baantjes
om bij te dragen aan het gezinsinkomen, maar zijn vader noemt hem steevast
een 'mislukkeling en uitvreter'.
Dankzij het schilderen kan de kunstenaar zijn woedes, frustraties en angsten
redelijk onder controle houden. Hij heeft ongelofelijk aangrijpende schilderijen
nagelaten. Recensent Kasper Niehaus schreef ooit over Van Herwijnen: '(…)
want de haat voor het lelijke is hem sterker dan de liefde voor het schoone'.
Dit olieverf uit 1924 is sober en eerlijk, we love it.
